Ε. Πρωτοπαπαδάκης, Λέκτωρ

Φ. Παναγοπούλου, Δρ. Νομικής

Επαρκής γνώση της Αγγλικής.

Ορίζεται το αντικείμενο στο πλαίσιο της Εφαρμοσμένης Ηθικής. Παρουσιάζεται η διάκρισή της σε Βιοκεντρική και Οικοκεντρική Ηθική. Της πρώτης τα ίχνη εντοπίζονται στο έργο των Έμερσον [Ralph Waldo Emerson], Θορό [Henry David Thoreau] και Μιούιρ [John Muir]. Η δεύτερη εκπροσωπείται από σύγχρονους φιλοσόφους όπως ο Κάλικοτ [J. Baird Callicott], η θέση του οποίου περί της προτεραιότητας του όλου έναντι του μέρους αναπτύσσεται ιδιαίτερα, καθώς και οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν σε αυτή. Παρουσιάζεται η θεωρία του Μπρέναν [Andrew Brennan] περί απουσίας εντελέχειας στη φύση, καθώς και εκείνη του Κατζ [Eric Katz], στο πλαίσιο της οποίας η φύση θεωρείται αυτόνομο υποκείμενο. Οι θέσεις του σύγχρονου Αυστραλού φιλοσόφου Ρόλστον [Holmes Rolston ΙΙΙ] αναπτύσσονται αναλυτικά και επιχειρείται η κατάδειξη των αδυναμιών της θεωρίας του. Γίνεται εκτενής αναφορά στο σημαντικότερο σχετικό κίνημα αλλά και ιδεολόγημα της εποχής μας, στη Βαθιά Οικολογία του σύγχρονου Νορβηγού φιλοσόφου Νες [Arne Naess]. Εντοπίζονται οι ρίζες της σκέψεις του στον Στωικισμό, στον Βουδισμό, στην ηθική του Σπινόζα [Benedictus de Spinoza] και στις θέσεις του Χάιντεγκερ [Martin Heidegger], παρουσιάζονται οι βασικές αρχές του κινήματος της Βαθιάς Οικολογίας, καθώς και το μετανεωτερικού τύπου ιδεολόγημα του Νες, η Οικοσοφία Τ [Ecosophy T]. Καταδεικνύεται η επίδραση της σκέψης του Νες τόσο επί της σύγχρονης Περιβαλλοντικής Ηθικής, όσο και επί της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας, όπως αυτή εκφράζεται στη δράση οργανώσεων όπως η Greenpeace και η Earth First!, αλλά και στη σύμπηξη και τις διακηρύξεις πολιτικών σχηματισμών, όπως οι Πράσινοι στη Γερμανία. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι θέσεις της Κοινωνικής Οικολογίας του Μάρεϊ Μπούκτσιν [Murray Bookchin], ενός συστήματος που υπόσχεται να αποκαταστήσει τους δεσμούς του ανθρώπου με το περιβάλλον, εκλαμβάνοντας την ανάγκη προστασίας του ως σύγχρονη κατηγορική προσταγή. Τέλος, εκτίθενται οι θέσεις του Οικολογικού Φεμινισμού μέσα από την κριτική ανάλυση των απόψεων της κυριότερης εκπροσώπου του ρεύματος, της Κάρεν Γουόρεν [Karen Warren].

1. Bookchin Murray, The Ecology of Freedom: The Emergence and Dissolution of Hierarchy, Black Rose Books, Montreal 1991.
2. Bookchin, Murray, Which Way for the Ecology Movement, AK Press, Edinburgh 1994.
3. Devall Bill και George Sessions, Deep Ecology, Peregrine Smith, Salt Lake City 1984.
4. 4.      Horkheimer Max και Theodor Adorno, Η Διαλεκτική του Διαφωτισμού, μετ. Ζ. Σαρίκας, Ύψιλον, Αθήνα 1986.
5. 5.      Leopold Aldo, A Sand County Almanac, and Sketches Here and There, Oxford University Press, New York 1987.
6. Malthus T. R., An Essay on the Principle of Population, Cambridge University Press, επιμ. Donald Winch, Cambridge 1992.
7. Naess Arne, Ecology Community and Lifestyle, CambridgeUniversity Press, Cambridge 1989.
8. Πρωτοπαπαδάκης Ευάγγελος, Οικολογική Ηθική, εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή 2005.
9. Πρωτοπαπαδάκης Ευάγγελος, Περιβαλλοντική Ηθική: Ο Άρνε Νες και η Βαθιά Οικολογία, εκδόσεις Αντωνίου Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή 2008.
10. 10.  Warren Karen, Ecological Feminism, Routledge, New York 1994.

Δημήτριος Θωμάκος, Καθηγητής

Νίκος Κυριαζής, Αναπληρωτής Καθηγητής

Αθανάσιος Αναστασίου, Επίκουρος Καθηγητής

α) καλή γνώση της Αγγλικής, β) ικανότητα επεξεργασίας κειμένου σε Η/Υ και γ) εξοικείωση με κάποιο από τα διεθνή συστήματα βιβλιογραφικών παραπομπών (reference system).

Το μάθημα αυτό, «ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ» είναι μέρος του ευρύτερου μαθήματος της «ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ».  Και αυτό, όπως το όνομά του λέει είναι μέρος των μαθημάτων που σκοπό να έχουν να διδάξουν για την επιχείρηση, τη δομή της και τη λειτουργία της.  Θα επιχειρήσουμε λοιπόν να καλύψουμε την απαιτούμενη ύλη μέσα σε ένα γενικότερο πλαίσιο που περιλαμβάνει κάθε μορφή εργασιακής εξάρτησης, είτε αυτή είναι σε κερδοσκοπικές είτε αυτήν είναι σε με κερδοσκοπικές εταιρείες.

 

Εδώ και αρκετά χρόνια μια ουσιαστική τάση στη ζωή της σύγχρονης επιχείρησης είναι η ύπαρξη εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (corporate social responsibility, ΕΚΕ-CSR).  Η εταιρική αυτή συμπεριφορά διατυπώνεται πέραν στενών νομικών πλαισίων και συναρτάται με την κουλτούρα της επιχείρησης, που πρέπει να είναι συμβατή με ορισμένους κανόνες ως προς το περιβάλλον, τον εργαζόμενο, τους ιδιοκτήτες, τους πελάτες.  Η ΕΚΕ μπορεί να είναι η λέξη-φράση που οι περισσότεροι αναγνωρίζουν, αλλά πίσω από αυτήν υπάρχουν βαθύτερες έννοιες όπως η ηθική της εργασίας, η επιχειρηματική ηθική και η εταιρική διακυβέρνηση.

 

Στόχος του μαθήματος

Στόχος του μαθήματος είναι η παροχή θεωρητικής και πρακτικής τεχνογνωσίας σε θέματα που αφορούν την επιχειρηματική ηθική και διακυβέρνηση. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο είναι και η ηθική της εργασίας. Το μάθημα αυτό έχει τους ακόλουθους πιο συγκεκριμένους στόχους:

Γνωστικά Θέματα (content knowledge): Στο μάθημα αυτό θα μελετήσουμε διαστάσεις επιχειρηματικής ηθικής και διακυβέρνησης κατά κύριο λόγο εστιάζοντας σε θέματα εργασίας. Ξεκινούμε από μια ανάπτυξη φιλοσοφίας και ηθικής, όπως τα θέματα αυτά αναπτύχθηκαν μέχρι σήμερα. Ακολουθούν τέσσερις ενότητες επιχειρηματικής ηθικής αναφορικά με την αγορά, του ιδιοκτήτες, τους εργαζομένους και το περιβάλλον, γενικότερα.  Τέλος, δίδονται οδηγίες για το πως θα συνταχθεί ένας κώδικας εταιρικής διακυβέρνησης.

 

Ανάπτυξη Ικανοτήτων (foundation skills): Η επιλογή του εργασιακού περιβάλλοντος είναι ευθύνη τόσο των επιχειρήσεων όσο και των εργαζομένων σε αυτές.  Η απόδοση αυτών άμεσα συναρτάται με την ομαδικότητα που επιδεικνύουν, ιδίως όταν προέρχονται από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, η τάξη χωρίζεται σε ομάδες που στη διάρκεια κάθε μαθήματος ασχολούνται με ασκήσεις και projects και λειτουργούν εντός τακτών χρονικών προδιαγραφών.

 

Θέματα Νοοτροπίας (personal qualities): Επιτυχημένα στελέχη (ή σύμβουλοι) επιχειρήσεων καθημερινά αποδεικνύουν ότι έχουν δημιουργική, θετική, ηθικά πρέπουσα νοοτροπία.  Επίσης ότι έχουν υπεύθυνη και αποτελεσματική συμπεριφορά.  Μέσω ομαδικών ασκήσεων και mini-projects θέματα συμπεριφοράς συνεχώς αξιολογούνται.

 

Τρόπος μάθησης και θεματολογία

 

Επιδίωξής μας είναι να μαθαίνουμε ένα σημαντικό μέρος της ύλης μέσα στην τάξη. Για να το πετύχουμε αυτό ακολουθούμε ένα σύστημα διδασκαλίας που είναι γνωστό σαν ενεργητική μάθηση (active learning).  Τι είναι αυτό;

 

Από την πρώτη ώρα φτιάχνουμε ομάδες. Τα μέλη (ίδια, δεν αλλάζουν) κάθε ομάδας κάθονται πάντα στις ίδιες θέσεις και γνωρίζονται μεταξύ τους. (διανέμονται σχετικά έντυπα).

 

Η ύλη μας αποτελείται από διάφορα κεντρικά θέματα που έχουν αρκετά υπό-θέματα.  Μετά από μια επαρκή ανάπτυξη, ο καθηγητής θέτει ένα ερώτημα προς την τάξη.  Για δύο λεπτά κάθε φοιτητής προσπαθεί να σκεφθεί μια απάντηση και πρόχειρα γράφει την απάντησή του, χρησιμοποιώντας στοιχεία από τη διδασκαλία, τη γενικότερη του γνώση του θέματος, ή  από πρόσφατα στοιχεία από τον τύπο. Κατά τη διάρκεια αυτών των δύο λεπτών δεν γίνεται καμιά συζήτηση μεταξύ των φοιτητών.

 

Ακολουθούν περίπου τέσσαρα λεπτά συζήτησης σε ομάδες και καταγραφής της απάντησης που η ομάδα θεωρεί πιο αρμόζουσα στην τεθείσα ερώτηση (διανέμονται σχετικά έντυπα και βαθμολογούνται).  Τυχαία επιλέγονται ομάδες για να αναπτύξουν τις θέσεις τους ή να αντικρούσουν τις θέσεις που προηγούμενες ομάδες ανάπτυξαν.  Όλοι οι φοιτητές οφείλουν να καταγράφουν τόσο την ερώτηση όσο και τις διάφορες απαντήσεις που δόθηκαν, περιλαμβανόμενων και των τελικών διευκρινίσεων που δίδονται από τον διδάσκοντα.  Για κάθε ερώτηση η όλη διαδικασία κρατά 10-15 λεπτά και κατευθύνεται από τον καθηγητή.  Στο σημείο αυτό η τάξη προχωρά στο επόμενο θέμα ανάπτυξης.

Αξιολόγηση απόδοσης                                                   

 

Πέραν της ενεργητικής μάθησης στη τάξη και του βιβλίου, η ποιότητα των σημειώσεών σας θα είναι καθοριστικός παράγων της επίδρασης αυτού του μαθήματος στο δικό σας γίγνεσθαι.

 

Η αξιολόγηση των φοιτητών βασίζεται κατά 40% στην ενεργητική μάθηση (ομαδική δουλειά, απαραίτητη η παρουσία του φοιτητή) και κατά 60% στις τελικές εξετάσεις (ατομική απόδοση βασισμένη στις σημειώσεις στην τάξη και στη γνώση του βιβλίου και θα λάβουν χώρα το τελευταίο δίωρο του τελευταίου μαθήματος).  Εργασίες ή ασκήσεις στο σπίτι δεν θα υπάρξουν σε αυτή την τάξη παρά μόνο στο πλαίσιο της ενεργητικής μάθησης (συγγραφή case study ή παραρτήματος).  Περισσότερες οδηγίες θα δοθούν στο πρώτο μάθημα όπως και θα γίνει αναφορά εναλλακτικής αξιολόγησης φοιτητών για τους οποίους συντρέχουν ιδιαίτεροι λόγοι.

Είναι φυσικό ότι η ενεργητική μας διάθεση συντελεί στο να κατανοήσουμε ένα θέμα καλά.  Αλλά πρέπει και να το μελετήσουμε μετά.  Εδώ έρχεται αρωγός το βιβλίο του Καθηγητή Γιάννη Θανόπουλου, Επιχειρηματική Ηθική και Δεοντολογία στην Εποχή της Εταιρικής Διακυβέρνησης, 3^η Έκδοση, Φαίδιμος, Αθήνα 2013.  Θα καλύψουμε ένα σημαντικό μέρος από αυτό το βιβλίο και ακόμη μερικές μελέτες περιπτώσεων, παραρτήματα και σχετικά άρθρα.  Η θεματολογία αυτής της τάξης αναπτύσσεται λεπτομερώς στις σελίδες 9-15 αυτού του βιβλίου.

Ορέστης Καραβάς -Επίκουρος Καθηγητής- Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου

Αναστάσιος Νικολόπουλος- Επίκουρος Καθηγητής -Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου

Επαρκής γνώση της Αγγλικής.

Ηθική φιλοσοφία των ρωμαϊκών και αυτοκρατορικών χρόνων

Μέσα στο πλαίσιο της διαδικασίας οικειοποίησης του ελληνικού πολιτισμού στη Ρώμη, οι Ρωμαίοι στράφηκαν αρχικά στον Πυθαγορισμό και στα φιλοσοφικά ρεύματα των ελληνιστικών χρόνων. Μολονότι η πρεσβεία του 155 (Καρνεάδης, Κριτόλαος, Διογένης) έδωσε σημαντική ώθηση, η πρώτη συστηματική προσπάθεια γίνεται από τον Κικέρωνα. Το μάθημα επικεντρώνεται στον τρόπο με τον οποίο ο Κικέρων αντιλαμβανόταν το ρόλο του ως διαμεσολαβητή της ελληνικής φιλοσοφίας και τη συμβολή της φιλοσοφίας στη ζωή των ατόμων και της ρωμαϊκής πολιτείας με οδηγό τις Τουσκουλανές διατριβές και το Περί καθηκόντων. Θα εξεταστεί επίσης το παράλληλο εγχείρημα του Λουκρήτιου να μεταφέρει το στοχασμό του Επικούρου σε έμμετρο λόγο. Το θέμα του θανάτου που είναι κοινό στην Τουσκουλανή διατριβή α΄ και στο Για τη φύση του κόσμου γ΄, καθώς και το θέμα της ευτυχισμένης ζωής κοινό στην Τουσκουλανή διατριβή ε΄ και στο Για την ευτυχισμένη ζωή του Σενέκα θα μας δώσουν αφορμή για συγκριτική ανάλυση του τρόπου προσέγγισης του φιλοσοφικού λόγου από τον Κικέρωνα, το Λουκρήτιο και το Σενέκα.

Κατόπιν θα περάσουμε στον ελληνικό χώρο, όπου θα μελετήσουμε την επιβίωση και τη συνέχιση των φιλοσοφικών ρευμάτων της ελληνιστικής εποχής, όπως αυτά αναπτύσσονται στα έργα των ελληνόφωνων συγγραφέων των αυτοκρατορικών χρόνων. Συγκεκριμένα θα εξετασθούν τα Περὶ ἀρετῆς καὶ κακίας και Περὶ τοῦ μὴ δεῖν δανείζεσθαι του Πλουτάρχου, το Βίων πρᾶσις του Λουκιανού και το Περὶ ἀλυπίας του Γαληνού.

 

Brun, J. 2007. Ο Στωικισμός. Μτφρ. Σ.-Β. Βασιλείου. Αθήνα

Brun, J. 2008. Ο Επικουρισμός. Μτφρ. Α. Πολέμη. Αθήνα

Long, A.A. ³1997. Η Ελληνιστική Φιλοσοφία: Στωικοί, Επικούρειοι και Σκεπτικοί. Μτφρ. Στ. Δημόπουλος & Μ. Δραγώνα-Μονάχου. Αθήνα

Ricken, P. 2001. «Φιλοσοφία», στο H.-G. Nesselrath (επιμ.), Εισαγωγή στην Αρχαιογνωσία. Τόμος Α΄: Αρχαία Ελλάδα. Μτφρ. Θ. Κουρεμένος & Π. Κυριάκου. Αθήνα, 511-564

Rosetti, L. 2015. Εισαγωγή στην Αρχαία Φιλοσοφία. Φιλολογικά δεδομένα και άλλα μεθοδολογικά εργαλεία. Μτφρ. Ά. Τάτση. Αθήνα

Sharples, R.W. 2002. Στωικοί, Επικούρειοι και Σκεπτικοί: μια εισαγωγή στην ελληνιστική φιλοσοφία. Μτφρ. Μ. Λυπουρλή & Γ. Αβραμίδης. Θεσσαλονίκη

Vegetti, M. 2000. Ιστορία της Αρχαίας Φιλοσοφίας. Μτφρ. Γ.Α. Δημητρακόπουλος. Αθήνα

Λατινικά κείμενα:

Αντωνιάδης, Θ. & Χαμέτη, Ρ., μτφρ. 2005. Λουκρήτιος, Για τη Φύση των Πραγμάτων –De rerum natura, εισ. Μ.F. Smith, σημ.-σχ. Γ. Αβραμίδης. Θεσσαλονίκη

Ζωγραφίδης, Γ., επιμ. μτφρ. 2012. Επικούρεια Ηθική Φιλοσοφία. Θεσσαλονίκη

Κοντόπουλος, Ν. ²1917. Μ. Τ. Κικέρωνος Περί καθηκόντων. Αθήνα

Ντεληγιάννης, Ι. 2015. Μ. Τύλλιου Κικέρωνα, Περί Πολιτείας Βιβλία Έξι. Αθήνα

Παπακώστα, Ο. 2003. Κικέρων: Όταν σκέφτομαι τον θάνατο. Πρώτη Τουσκουλανή Διατριβή. Αθήνα

Παπακώστα, Ο. 2004. Κικέρων: Ο δρόμος προς την ευτυχία. Πέμπτη Τουσκουλανή Διατριβή.

Πετρόχειλος, Ν. ³2007. Σενέκας, Για μια ευτυχισμένη ζωή [De vita beata]. Αθήνα

Barnes, J. and Griffin, M. 1997. Philosophia Togata II: Plato and Aristotle at Rome. Oxford

Costa, C.D.N. 1994. Seneca Four Dialogues: De vita beata, De Tranquillitate Animi, De Constantia Sapientis, Consolatio ad Helviam. Warminster

Douglas, A.E. 1985. Tusculan Disputations I. Warminster

Douglas, A.E. 1990. Tusculan Disputations II & V with a summary of III & IV. Warminster

Dyck, A.R. 1996. A Commentary on Cicero, De Officiis. Ann Arbor

Ferguson, J. 1990. “Epicureanism under the Roman empire”, ANRW II.36.4, 2257-2327

Gottschalk, H.B. 1989. “Aristotelian philosophy in the Roman world from the time of Cicero to the end of the second century AD”, ANRW II.36.2, 1079-1174

Griffin, M. 1992 (¹1976). Seneca: a Philosopher in Politics. Oxford

Griffin, M. and Atkins, E.M. 1991. Cicero: On Duties. Cambridge

Griffin, M. and Barnes, J., eds. 1997 (¹1989). Philosophia Togata I: Essays on Philosophy and Roman Society. Oxford

Harrison, S.J. 2000. Apuleius: a Latin Sophist. Oxford

Inwood, B. 2005. Reading Seneca: Stoic philosophy at Rome. Oxford

Kenney, E.J. 1971. Lucretius De Rerum Natura, Book III. Cambridge

Morford, M. 2002. The Roman Philosophers: From the time of Cato the Censor to the death of Marcus Aurelius. London and New York

Powell, J.G.F. 1995. Cicero the Philosopher. Oxford

Rawson, E. 1985. Intellectual Life in the Late Roman Republic. Baltimore

Sedley, D. 1991. Lucretius and the Transformation of Greek Wisdom. Cambridge

Zetzel, J.E.G. 1995. Cicero, De Re Publica. Cambridge

Zetzel, J.E.G. 1999. Cicero, On the Commonwealth and On the Laws. Cambridge

Αρχαία ελληνικά κείμενα:

Κοτζιά, Π. & Σωτηρούδης, Π. 2010. «Γαληνού Περὶ ἀλυπίας», Ελληνικά 60, 63-150

Παπαπάνου, Π., μτφρ. 2011. Πλούταρχος, Οι συμφορές του δανεισμού. Αθήνα

Σιδέρη, Α., μτφρ. 1999. Λουκιανός, Δημοπρασία φιλοσόφων. Αθήνα

Χρηστίδης, Δ.Α. 2005. Λουκιανός, Σάτιρα φιλοσοφίας και φιλοσοφούντων. Θεσσαλονίκη

 

 

Π. Πανταζάκος, Αν. Καθηγητής

Α. Δημητρακοπούλου, Δρ. Φιλοσοφίας

Στο συγκεκριμένο μάθημα θα γίνει αναφορά στους φιλοσόφους A. MacIntyre, H. Arendt και H. Marcuse. Τα θέματα, τα οποία θα απασχολήσουν αφορούν την ηθική της σύγχρονης κοινωνίας και τον αντίκτυπο που έχει στην πολιτική και την οικονομία. Επιπλέον, θα γίνει μνεία στον Ολοκληρωτισμό και τις συνθήκες που τον εκτρέφουν.

Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μεσσηνίας κ. Χρυσόστομος Σαββάτος, Καθηγητής

Δημήτριος Μαγριπλής, Δρ. Κοινωνιολογίας

1. Α΄. Θρησκεία και Ηθική     Περίληψη: Η γένεση του θρησκευτικού φαινομένου. Η σχέση του θείου και ανθρώπινου, ως έκφραση του ιερού. Η εμπιστοσύνη και η ελπίδα του εγώ στον άλλο, ως πίστη. Η θρησκεία ως επιστήμη. Η θρησκεία και ο άνθρωπος, η περίπτωση της ηθικής. 

    

   Β΄ και  Γʼ. Θρησκεία και Ιδεολογία.

        Περίληψη: Ο χρόνος και ο τόπος, τα συμφέροντα, οι αντιλήψεις και η πολιτιστική εξέλιξη σηματοδοτούν την σύγχρονη καθημερινότητα. Μια πραγματικότητα που χαρακτηρίζεται από την παγκοσμιοποίηση στο επίπεδο της οικονομίας και της ιδεολογίας του κόσμου ως προϊόντος στα πλαίσια των διανθρώπινων σχέσεων αλλά και της διαπλοκής  των κοινωνικών θεσμών. Η ιδεολογία ως κεντρικός πυρήνας της ανθρώπινης λογικής, ενταγμένη στα χωροχρονικά της όρια, καθορίζει το εγώ και τον κόσμο μέσα από τις προϋποθέσεις της επίκαιρης εννοιολόγησής της, αλλά  και της παραμέτρους της όποιας επικράτησής της. Έτσι ιδεολογία και πίστη, θρησκεία και έθνος, σχέσεις εκκλησίας και πολιτείας, πολιτικός και πνευματικός λόγος, συνιστούν καίριες ψηφίδες στη νοηματοδότηση της συλλογικής ζωής στη φάση της μετανεωτερικότητας, αλλά και γενικότερα στο δρόμο για μια παγκόσμια δημοκρατική, πολυπολιτισμική  και ειρηνική ανθρωπότητα.

    

    

   Δ΄. Ο κόσμος ως προϊόν και ο θρησκευτικός φανατισμός. Σημεία σύγκρουσης των δύο ιδεολογιών

        Περίληψη: Η παγκοσμιοποίηση από ένα καθαρά οικονομικό όρο μετατρέπεται στις μέρες μας σε ιδεολογία του κόσμου ως προϊόντος. Αυτή η σύγχρονη ιδεολογία  συγκρούεται με τον θρησκευτικό φανατισμό που εκ της φύσεώς του εκφράζει κεντρικά σημεία έντονα εκκοσμικευμένα και ικανά να εγείρουν όλες εκείνες τις προϋποθέσεις για ένα παγκόσμιο τοπίο γεμάτο αντιπαλότητες αλλά  και αναιρέσεις, της όποιας προοπτικής ειρηνικής συνύπαρξης, μεταξύ λαών και πολιτισμών.

    

    

   Ε΄. O θεραπευτικός λόγος της θρησκείας ενώπιον του θανάτου.

        Περίληψη